Wstęp
W piątek Premier Morawiecki ogłosił, że emerytury zostaną zwaloryzowane aż o 7%. I faktycznie jest to poziom najwyższy od czasu wdrożenia w 2008 r. mechanizmu opartego o waloryzację równą średniorocznej inflacji z poprzedniego roku powiększonej o minimum 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w tym okresie. Jeśli jednak uwzględnimy wszystkie mechanizmy, tj. :
- waloryzacje kwotowe i mieszane (kwotowo-procentowe) przeprowadzane w latach: 2012, 2015, 2017, 2019 i 2020
- wypłaty jednorazowych dodatków (2016), 13. emerytury (od 2019) i 14. emerytury (od 2021)
- wyższego wzrostu emerytury minimalnej od mechanizmu waloryzacji nie wynikającego z wyżej wymienionych zmian w latach 2017, 2019 i 2020
to widać, że ten wzrost nie jest imponujący, zwłaszcza gdy uwzględnimy dużo wyższą inflację jaką obecnie Polacy widzą robiąc niezbędne zakupy.
Na szczęście dla niektórych grup emerytów sytuację ratuje tzw. Polski Ład, który zwiększa kwotę wolną od podatku do poziomu średnio 2 500 zł miesięcznie. Należy jednak pamiętać, że obecnie składkę zdrowotną w wysokości 9% nie można wliczać nawet w części jako podatek.
Przyjrzyjmy się zatem jak waloryzacja 7%, Polski Ład oraz 13. i 14. emerytura (zapowiedziane również w 2022 roku) wpłyną na emerytury Polaków. W analizach posługuję się wartościami emerytur miesięcznych, w których wszelkie jednorazowe dodatki (np. 13. i 14. emerytura) dzielę na 12 miesięcy i dodaję do regularnych wypłat – efektywnie wszak zwiększają roczne dochody starszych osób.
Z tego wpisu dowiesz się:
- dlaczego rząd zdecydował się na 7% waloryzację choć mógł ją przyjąć na poziomie ~5,7%?
- ile więcej pieniędzy znajdzie co miesiąc emeryt w swoim portfelu?
- czy waloryzacja 7% jest naprawdę wysoka?
- jak wpłynęły efektywnie na waloryzacje wypłaty 13. i 14. emerytury?
- czy inna miara inflacji zmieniłaby emerytury?
Dlaczego nie 5,7%
W roku 2021 średnioroczna inflacja wyniosła 5,1% bo rosła stopniowo z poziomu 2,4% do 8,6%. Różnica 3,5 punktu procentowego pomiędzy inflacją na koniec roku a średnioroczną była najwyższa w okresie od wprowadzenia mechanizmu waloryzacji, czyli od 2008 r. Drugi najwyższy wynik tej różnicy wystąpił w 2016 r. i wyniósł „zaledwie” 1,4 punktu procentowego. Do średniorocznej inflacji dolicza się minimum 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, który w poprzednim roku wyniósł 3,0%. Zatem minimum jakie rząd mógł dodać do inflacji to 0,6%. Minimalna waloryzacja powinna więc wynieść ~5,7%.
Myślę, że rekord pomiędzy inflacją na koniec roku a inflacją średnioroczną skłonił rząd do „dorzucenia” ekstra 1,3 punku procentowego do równego poziomu 7%.
Jak spuchnie portfel emeryta?
Wprowadzenie waloryzacji, Polskiego Ładu oraz utrzymanie 13. i 14. emerytury (zakładam, że na zbliżonych zasadach) będzie miało jednak różny wpływ dla różnych emerytur. Najbardziej zyskają osoby z najniższymi emeryturami – efektywnie w ich portfelach będzie średnio co miesiąc o 15,4% lub 191 zł na rękę, bo nie zapłacą podatku a tylko składkę zdrowotną. Oczywiście uwzględniłem w obliczeniach 1/12 dodatkowych emerytur. Ten kto otrzymuje emeryturę przeciętną wciąż nie zapłaci dużych podatków i dostanie obie dodatkowe emerytury – zysk będzie nadal duży 13,6% lub 323 zł miesięcznie. Wysokie emerytury, np. 2 razy wyższe od przeciętnej, nie uprawniają do 14. emerytury a efekt wyższego dochodu wolnego od podatku zostanie zniwelowany przez 9% składkę zdrowotną – efektywnie co miesiąc zostanie w kieszeni takiego emeryta o 6,2% lub 275 zł więcej niż w 2021 roku.
Gdyby rząd nie zdecydował się utrzymać 14. emerytury to dla minimalnych emerytur efektywny wzrost byłby tylko 6,4% a dla przeciętnych 9,7%. W przyszłości trudno będzie zrezygnować z tego dodatku, bo może to oznaczać ujemną waloryzację a emeryci (i renciści) to coraz liczniejsza grupa wyborcza.
Czy 7% to dużo?
W latach 2011-2020 średnia inflacja nie była wysoka, zaledwie 1,7%, w porównaniu do tej z zeszłego roku. Średni realny wzrost wynagrodzenia był na poziomie 3,0% – takim samym jak w 2021 r. Wynikające z tych wielkości waloryzacje minimalne powinny być w latach 2012-2021 na poziomie 2,3% (1,7%+0,2*3,0%) i bez dodatków faktycznie takie były.
Dlatego dodanie 1,3 p.p. do waloryzacji w 2022 można uznać za duży precedens.
Jednak mechanizmy dodatkowych wypłat, waloryzacje kwotowe i mieszane oraz większe podnoszenie minimalnej emerytury powodują, że obecna decyzja zwiększenia emerytur o 7% niekoniecznie jest postrzegana jako wysoka. Emeryt otrzymujący minimalną emeryturę w 2011 w wysokości 728 zł (brutto) w 2021 otrzymywał dwa razy więcej, czyli 1 459 zł. Emerytura taka wzrosła przez 10 lat średnio o 7,2% przy inflacji na poziomie rocznym 1,7% – ekstra aż 5,5 p.p. więcej co roku‼️ Nawet przeciętna emerytura rosła w tempie 3,4% co roku – ekstra 1,7 p.p. ponad inflację. W tym świetle dodatkowe 1,3 p.p. w 2022 wygląda blado.
Psucie systemu?
Wielu ekspertów podkreśla, że w systemie emerytalnym, w którym wypłaty są oparte na wielkość odprowadzonych składek dawanie ekstra emerytur to psucie systemu. Wskazują, że to wręcz zniechęca osoby do płacenia uczciwie wszystkich obowiązkowych składek do ZUS. I pewnie jest w tym dużo racji.
Pewne jest to, że najwięcej zyskują dzięki 13. i 14. emeryturze osoby o niższej emeryturze – ich zysk to łącznie ponad 1,6 p.p. rocznie w okresie ostatnich 10 lat. Oczywiście ewentualne wycofanie się np. z 14. emerytury (miał to być wszak jednorazowy dodatek w 2021 r.) będzie dla nich najboleśniejszy. Osoby otrzymujące przeciętną lub dwukrotność przeciętnej emerytury zyskały średnio odpowiednio 0,8 p.p. i 0,2 p.p.
Warto zwrócić uwagę na jeden dodatkowy aspekt waloryzacji – porównać ją z waloryzacjami osób, które jeszcze emeryturę mają przed sobą. Waloryzacje składek osób wciąż pracujących są zdecydowanie wyższe od zmian emerytur. Konta podstawowe w ZUS, na których są ewidencjonowane składki emerytalne oraz kapitał początkowy waloryzowane były średnio o 6,0% rocznie. Subkonta w ZUS mają nieco inny mechanizm waloryzacji, ale i tak był on wysoki, bo 5,1% rocznie. Efektywnie średnio było to więc około 5,7% dla całej składki – 4 p.p. ponad inflację w tym okresie.
Inflacja jest przecież wyższa
Na koniec jedna refleksja dotycząca inflacji średniorocznej. Widzimy przecież, że inflacja na koniec 2021 r. sięgnęła 8,6% a pewnie w I kwartale b.r. może dojść nawet do 10%. Porównanie inflacji średniorocznej i inflacji na koniec roku w długim okresie daje lepszy obraz niż porównanie tylko wybranego i do tego ekstremalnego okresu.
Czy wybór innego miernika inflacji miałby w długim okresie znaczenie. Odpowiedź widać na rysunku poniżej.
Wyraźna różnica uwidacznia się dopiero w danych za poprzedni rok. A ponieważ oczekuje się, że inflacja w tym roku będzie spadać to na koniec roku może być istotnie niższa od średniorocznej. To oznacza, że waloryzacja w 2023 będzie dużo wyższa od inflacji jaką zobaczymy w grudniu. Nie zdziwi mnie, jeśli ta waloryzacja sięgnie 8%. I to jest optymistyczna informacja.
Podsumowanie
Waloryzacja emerytur w 2022 r. jest wysoka, ale realnie sytuacja emerytów niewiele się zmienia. Pobierającym niższe świadczenia pomaga niewątpliwie ulga podatkowa po wprowadzeniu Polskiego Ładu. Dzięki temu realnie faktycznie dostaną więcej.
Trudnym tematem w kontekście efektywnej waloryzacji i spójności (czytaj sensu) systemu emerytalnego są jednorazowe dodatki takie jak 13. czy 14. emerytura, ale również waloryzacja kwotowa lub mieszana. Niestety łatwo jest dać trudniej z takich prezentów jest się wycofać.
